‘Pijn opent deuren van je binnenste’
Tekst: Marieke van Willigen | Fotografie: Arco Krijgsman
Als je eruit gekickt wordt door de remonstranten, ben je vast heel rebels. Maar dat valt mee: schrijver, theoloog, hoogleraar én graalvrouw Christa Anbeek maakt van haar kwetsbaarheid haar kracht. Acht inzichten voor het nieuwe jaar.
-
Een mens is meer dan zijn levenseinde
“Ik droom nog veel over mijn vader en moeder, hoewel ze al meer dan dertig jaar overleden zijn. Ik heb me al schrijvend verhouden tot mijn verleden. Mijn vader en mijn broer hebben zich gesuïcideerd. In mijn boeken heb ik gezocht hoe ik dat enigszins kan begrijpen, maar ook hoe ik die lijn kan stoppen, want ook mijn oma heeft geprobeerd er zelf een einde aan te maken. Ik heb deels fantasie gebruikt in mijn boek, want als iemand al ruim dertig jaar dood is, is het lastig praten. Iemand is veel meer dan zijn levenseinde. Een tijdlang domineerde vooral dat einde. Door herinneringen al schrijvend terug te halen, kwamen beelden en gevoelens terug. Ik realiseerde me dat ik als kind een warme band had met mijn vader. Die band is door het boek hersteld.”
2 Kwetsbaarheid heeft risico’s
“Het deed pijn dat mijn vader zijn leven zelf heeft beëindigd. Hij is zomaar weg gegaan. Was ik niet de moeite om te blijven? Als ik afgewezen word, wordt iets van die pijn weer geactiveerd. Zijn dood heeft er vooral voor gezorgd dat ik al vroeg het gevoel kreeg dat ik er alleen voor stond. Juist in je kindertijd en jeugd zijn relaties en verbindingen belangrijk. Nu zou ik zeggen: die verbinding wordt door de dood niet verbroken, maar toen ervoer dat ik het alleen moest redden in mijn leven. Ik heb een broer en een zus. Met mijn zus heb ik een goede band. Met mijn broer ook, maar hij is ouder en had zelf al een jong gezin toen mijn vader en mijn andere broer uit het leven stapten. Mijn zusje en ik hebben veel houvast aan elkaar gehad. In eerste instantie hadden we een warm thuis, een goed gezin. Toen mijn moeder vaak ziek werd, veranderden we langzamerhand in een kwetsbaar gezin. Mijn ouders hadden moeite met elkaar, mijn vader wilde weg bij mijn moeder en zij kon dat niet aan. Uiteindelijk is dat helemaal mis gegaan. Kwetsbaarheid is dus niet per se ongevaarlijk. Je kunt erin verdwalen, eraan bezwijken en ten onder gaan.”
3 Voer gesprekken met je ouders zolang het nog kan
“Mijn moeder en ik hebben een moeizame relatie gehad. Ergens in mijn jeugd is een breuk ontstaan. In mijn puberteit wilde ik van alles, zij kon daar niet goed mee omgaan. Ze had nooit de kans gehad te studeren, dat vertaalde zich erin dat ze mij in alles probeerde tegen te houden. Misschien was het angst, misschien juist een vorm van symbiotisch willen zijn. Ik weet niet waarom ze dit deed. Toen mijn vader overleden was, had mijn moeder het erg moeilijk. Een jaar later overleed zij. Ik werd zwanger, ik wilde mijn dochter als een reactie op de dood van mijn ouders en broer: ik wil het leven wél. Mijn ouders zijn er niet meer, dus ik kan hier niet meer met hen over praten. Als je je ouders nog hebt, kun je dit soort gesprekken voeren, al zijn ze misschien moeilijk.”
4 Kerken, ga in dialoog met de omgeving
“Kerken worden kleiner, er ontstaat een soort implosie. Mensen in kerken zijn in staat om mooie projecten af te blazen omdat ze het niet eens worden over de prijs van de koffie. Ik hoor soms zeggen: ‘We hebben goud in handen, maar niemand ziet het.’ Doe er dan iets mee, denk ik dan. Straks zit je met zijn tienen met je ‘goud in handen’. Kerken moeten zich veel meer naar buiten richten: niet bedenken hoe ze een rol kunnen spelen in de samenleving zodat ze zélf weer gaan floreren, maar wederkerig worden met de samenleving. We moeten meer in gesprek, gezamenlijk. Ons bijvoorbeeld afvragen hoe we de wereld achter willen laten, ook voor onze kinderen en kleinkinderen. Toen ik in de psychiatrie werkte, ontdekte ik dat iedereen op bepaalde vragen kan antwoorden, ongeacht je komaf. Kerken zouden de verantwoordelijkheid moeten nemen om de goede vragen te stellen.“
5 Koester als gemeenschap kwetsbaarheid
“Wat mij dreef toen ik nog hoogleraar was aan het seminarie, was de vraag hoe je oude bronnen zo kunt actualiseren dat je ze opnieuw licht kunt laten geven. Ik leidde mensen op die al een eindje op weg waren in het leven, met allerlei achtergronden. In elk leven vinden ontregelingen plaats, ook als je jong bent, kijk naar een relatie die uitgaat. In veel groepen praat je daar niet over. Mensen vinden het bedreigend om met andermans ontregelingen om te gaan. Ik was een keer aan het werk met een studentengroep. Een meisje zei in één zin: ‘Toen mijn moeder was overleden en ik alleen met mijn vader was (…)’. Iedereen fietste eroverheen. Dat zie je vaak. Maar juist in die ontregeling zitten waardevolle dingen. Ontregeling in je leven moet je open tegemoet treden, en er niet van weg proberen te komen. Probeer het in te laten dalen door stil te worden. Je gaat dingen zien die er echt toe doen, die je niet ziet als het leven gewoon zijn gangetje gaat. Om die waarden terug te krijgen, zul je terug moeten naar dat moment van ontregeling. Dat doet soms pijn, maar het zijn momenten van verdichting. Misschien ken je dat uit een rouwproces: je staat open voor alles. Die pijn en kwetsbaarheid moet je als gemeenschap koesteren. Het opent deuren van je binnenste.”
6 Stel je kwetsbaar op in een veilige omgeving
“Moet een mens zich kwetsbaar opstellen? Bezint eer ge begint! Ik heb een tijdlang gezegd dat het in onze samenleving alleen gaat om succes en stoer doen, dat we juist ook de andere kant zouden moeten laten zien. Maar daarvoor heb je wel een veilige gemeenschap nodig, die je kan opvangen als dat nodig is. Ingebed zijn in en deel uitmaken van een gemeenschap, geeft wortels voor openheid, ook omdat je iets kunt met de kwetsbaarheid van anderen. Weg met die façades van succes en geluk. Laat je ontregelen en praat erover, maar wel in een veilige omgeving. Hoe kunnen wij met elkaar het goede leven leven? Het is belangrijk daarop te reflecteren. Als we daar niet over nadenken, gaan we ronddwalen, goeroes achterna lopen.”
7 Ken je plek
“Het verhaal van Job vind ik inspirerend. Alles is hem afgenomen, maar hij neemt daar geen genoegen mee. Hij durft God aan te klagen voor het onrecht dat hem ten deel valt, terwijl hij zelf geen onrecht heeft begaan. Hij was juist een goed en vroom mens, toch raakt hij alles kwijt. Zijn vrienden zeggen dat hij wel een fout zal hebben begaan. Job protesteert daartegen en klaagt tenslotte God zelf aan, hoewel hij weet dat hij een meerdere aanklaagt. Zowel Jobs aanklacht als het antwoord van God zijn magistraal. Gods antwoord is overdonderend: ‘Jij klein mens, weet je plek tegenover de onbegrijpelijkheden van de prachtige en mysterieuze schepping.’ Ik refereer eraan in mijn laatste boek.”
8 God is adem
“God is voor mij een onstuitbare, vernietigende en levengevende levenskracht. Ik vergelijk God met adem. Het komt van binnen naar buiten, en gaat altijd door. Zolang je ademt, kun je opnieuw beginnen. Ademen is vertrouwen dat je altijd weer verder kunt. Adem is intern en extern tegelijk. Het is niet alleen ‘God in mij’, want op een dag ga ik dood, dan ben ik er niet. En God gaat altijd door. Adem is voor mij een metafoor die het dichtst bij God komt. Op adem komen. Buiten adem raken. Door een storm omver geblazen worden. Inademen, uitademen. God maakte eerst mensen uit klei, en blies er zijn adem in. Eigenlijk is het een oud religieus beeld.”
Prof. dr. Christa Anbeek (1962) was verbonden aan de faculteit Theologie in Tilburg, de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht en de Vrije Universiteit in Amsterdam. Ze was ook verbonden aan het seminarie van de Remonstrantse Kerk, maar is daar inmiddels wegens onenigheid weg. In het verleden werkte ze als geestelijk verzorger bij de ggz-instelling Meerkanten.
BOEK: Kwetsbaarheid omhelzen
In haar laatste boek, Kwetsbaarheid omhelzen, verbindt Anbeek aan de hand van persoonlijke ervaringen theologie en praktijk aan elkaar. Ze zoekt ook antwoord op de vraag waar de kracht van een gemeenschap ligt. Een frisse blik op een oud instituut als de kerk. Christa Anbeek, Kwetsbaarheid omhelzen. Op zoek naar gemeenschappen met een hart, Uitgeverij Ten Have Utrecht 2023, 238 pagina’s, € 22,99.
ook nog boeiend: de graalvrouwen
Christa Anbeek is lid van de Graalbeweging. De internationale Graalbeweging is ruim honderd jaar oud en actief in 21 landen. De Graal is voortgekomen uit de Vrouwen van Nazareth, in 1921 opgericht door de jezuïet en Nijmeegse hoogleraar Jacques van Ginneken. De beweging is van oorsprong rooms-katholiek, inmiddels hebben de leden verschillende culturele en religieuze achtergronden. De vrouwen organiseren activiteiten en projecten rond maatschappelijke thema’s als bevrijding, duurzaamheid en solidariteit. Spiritualiteit is daarbij de verbindende bron. De internationale beweging is erkend als ngo en is ook vertegenwoordigd in een aantal commissies van de Verenigde Naties. De Nederlandse tak, die begint te vergrijzen, is gevestigd aan de Nieuwegracht.
thegrail.org
