Twee jaar geleden stapte ik voor het eerst bij Primark binnen. Een uur later kwam ik met een tas vol kleding en een voldaan gevoel de winkel uit. Twee jurkjes en een bikini voor nog geen twee tientjes. Wie betaalt de prijs voor deze spotgoedkope kleding?
Ik snap de populariteit Primark: de prijzen zijn laag, heel laag. Een tiener kan er nog met zijn zakgeld van circa vijf euro per week elke maand minstens drie nieuwe jurkjes kopen. En met tientallen collecties per jaar, hangen er elke keer weer nieuwe items in het rek. Het is Fast-fashion op zijn snelst.
Mijn wantrouwen jegens Primark is groot. Het is gebaseerd op mijn kennis van de mode-industrie, het incident Rana-Plaza en reportages die misstanden in kledingfabrieken aan de kaak stellen. Zelf kan ik het mij ook bijna niet voorstellen dat een kledingstuk van drie euro op een verantwoordelijke manier gemaakt kan worden. Alleen al gezien de arbeidskosten, transportkosten en materiaalkosten. Maar misschien ben ik nog wel het meest verontwaardigd over het feit dat burgemeesters en ministers zonder enige schaamte een lintje door staan te knippen van een keten die wellicht zijn arbeiders uitbuit. Maar wie ben ik om daar over te oordelen? Wat weten we eigenlijk over Primark? We zetten eerst de feiten op een rijtje.
- Arbeidsomstandigheden?
We kunnen het ons allemaal vast nog wel herinneren: De ramp met de Bangladese fabriek Rana Plaza. In april 2013 stortte deze enorme kledingfabriek in de hoofdstad van Bangladesh, Dhaka, in. Duizenden textielarbeiders kwamen hierbij om. Later werden tussen het puin labels van onder meer Primark en Zara gevonden. In eerste instantie ontkende Primark, als een van de weinige betrokken ketens, elke vorm van verantwoordelijkheid. Inmiddels is Primark gestart met het betalen van compensatie aan de slachtoffers en hun gezinnen.
Primark geeft zelf aan al zijn fabrieken te controleren. Via de website is echter niet na te gaan in welke fabrieken zij hun kleding laten produceren. Iets wat andere grote ketens, die meerdere malen in opspraak zijn geraakt, wel openbaar hebben gemaakt. Het merk zegt dit niet te willen om commerciële redenen.
- Mensenrechten?
– In 2008 verscheen een documentaire van de BBC waarin ernstige misstanden in Indiase textielfabrieken aan de kaak werden gesteld. Textielarbeiders kregen nog geen vijftig euro per maand uitbetaald en in één fabriek was er zelfs sprake van kinderarbeid.
– In 2012 en 2014 ontdekten onderzoeksorganisatie SOMO en Landelijke India Werkgroep uitbuiting van Indiase tienermeisjes in textielbedrijven die voor Primark werken.
– En ook vorig jaar ontstond er nog een rel nadat verschillende labels van kledingstukken van Primark waren beklad met teksten als: ‘ help me’. Arbeiders uit de textielfabrieken zouden op deze manier hun noodkreet willen laten horen in het westen. Of het daadwerkelijk zo is gegaan, dat is nooit bewezen. Speculaties over dat er mogelijk een actiegroep achter zou zitten deden al gauw de ronde.
Als we Schone Kleren Campagne moeten geloven heeft Primark geen duidelijke strategie als het komt op het naleven van goede arbeidsomstandigheden. Toch heeft het bedrijf al wel maatregelen genomen om de lonen van arbeiders te verhogen, zo blijkt uit het onderzoeksrapport dat Schone Kleren Campagne publiceerde.
- Materiaalgebruik?
Katoen en polyester spelen een grote rol in de vervuilende mode-industrie zoals we die vandaag de dag kennen. Wil je als merk duurzaam zijn of duurzamer worden, dan is het vervangen van deze materialen een must. H&M en C&A zijn hier al mee begonnen: beide vervangen op steeds grotere schaal hun aandeel in conventioneel katoen voor bio-katoen. H&M experimenteert daarnaast met andere innovatieve materialen als hennep en lyocell. Primark lijkt het momenteel weinig te kunnen schelen, en ook plannen om in de toekomst duurzamere materialen in productie te nemen zijn er niet.
- Milieu?
Op het gebied van natuur en milieu geeft Primark zelf aan op de website bezig te zijn om te onderzoeken of er mogelijkheden zijn om het gebruik van gevaarlijke chemicaliën in het productieproces te verminderen. Resultaten hiervan zijn nog niet geboekt of in elk geval nog niet openbaar gemaakt. Op de site is daarnaast weinig te vinden over de aanpak van een milieu-vriendelijke kledingproductie. Op dit gebied scoort de Ierse keten dan ook slecht bij de beoordelingen van Rank a Brand en Schone Kleren Campagne. Hieronder lees je er meer over.
- Meer consumenten, werkgelegenheid?
De komst van Primark brengt ook enkele voordelen met zich mee. Ze zorgen de vestigingen voor extra toeloop in de steden en stadscentra. De komst van Primark in een winkelgebied zou al voor zo’n dertig procent meer bezoekers kunnen zorgen. Zo berekende onderzoeksbureau Locatus, die dit baseerde op onderzoek naar vier vestigingen van de keten in Nederland: Rotterdam, Almere, Hoofddorp en Zaandam. Deze filialen leveren ook extra werkgelegenheid op. Alleen de vestiging op het Zuidplein in Rotterdam schepte al zo’n 328 nieuwe fulltime/parttime banen.
De Scores
Zowel Rank a Brand als de Schone Kleren Campagne doen regelmatig onderzoek naar merken als Primark. Aan de hand van verschillende competenties beoordelen zij hoe duurzaam of hoe groen een merk daadwerkelijk is. Hoe scoort Primark?
– Rank a Brand: Score D. Volgens deze non-profit organisatie heeft Primark al wel de eerste stappen in de goede richting gezet. Zo is het merk bijvoorbeeld begonnen met het verminderen of compenseren van de CO2-uitstoot, heeft het een Code of Conduct aangenomen die basisrechten voor arbeiders garandeert en heeft het zandstralen verboden. Op het gebied van Milieubeleid, waaronder ook materiaalsoorten vallen, scoort Primark nog het slechtst. Van de 15 opgestelde criteria zijn er twee waar de keten aan voldoet.
– Schone Kleren Campagne: Oranje. De keten toont enig initiatief, er wordt gewerkt aan een leefbaar loon maar overtuigend is het niet, zo stelt de organisatie. De keten geeft bijvoorbeeld aan een leefbaar loon te willen hanteren maar enige strategie op dit gebied ontbreekt. Daarnaast is er maar weinig bekend over loonsverbeteringen en concrete aanwijzingen daartoe.
Hoe Primark er eigenlijk voorstaat is eerder onduidelijk dan duidelijk, zien we. Het Ierse merk zegt dan wel van alles te willen en gaan veranderen, maar waar dit uit moet blijken blijft (voorlopig) achterwege. Wie de prijs voor mijn goedkope Primark aankopen betaalt, lijken op dit moment vooral de arbeiders te zijn, maar ook ik zelf. Want kwaliteit, dat koop je er niet.
Blijft de vraag: Hoe kan het dat Primark zo goedkoop is?
Primark beantwoordt deze vraag op haar website : ‘door geen geld uit te geven aan dure reclamecampagnes’, ‘grote hoeveelheden te bestellen tegenover lagere winstmarges’ en ‘door op een efficiënte manier de kleding te ontwerpen en produceren’. Winkelexpert Ton Bos van de Retail Wholesale Group onderbouwt deze laatste stelling. “Op elk product verdienen ze een klein beetje, maar ze verkopen gewoon heel veel”, zo geeft hij aan in De Volkskrant. “Ze houden de kosten zo laag mogelijk door zelf al hun spullen te ontwerpen. Het hele proces vanaf het ontwerp tot aan de winkel is uitbesteed, en dat wordt maar door vijf man van Primark gemanaged”, aldus Bos.
Dat Primark niet investeert in dure reclamecampagnes is ook een sterk argument. Het grootste deel van de winst van merken als H&M en Chanel wordt namelijk gestoken in het voeren van campagnes en in het maken van reclame. En dat de winstmarges van Primark niet hoog hoeven te zijn doordat de hoeveelheden zo groot zijn, hoef ik niemand uit te leggen. Door heel veel te verkopen voor weinig maken ze uiteindelijk, bij elkaar opgeteld, toch nog heel veel winst.
In het Algemeen Dagblad (AD) verscheen juni 2014 nog een stuk over Primark waarin de vraag werd gesteld hoe het toch mogelijk was dat zij hun kleding voor zo’n lage prijs wisten te verkopen. Primark zelf reageerde met het antwoord zelf niet te besparen op mensen en door in bulk te produceren en te werken met eenvoudige patronen. Volgens Niels Oskam, oprichter van Rank a Brand, is deze verklaring gelogen. “Recht op een leefbaar loon, zoals die in de gedragscode staat, wordt structureel niet nageleefd.” Volgens Oskam bespaart de keten dus wel degelijk op mensen. “Het bedrijf produceert nog lang geen eerlijke kleding. Dat Primark daarover liegt, daar zakt je broek toch van af.”
